Wprzód bëlë tuwò Rugòwie, pózdzé Gòtowie ë Gepidowie, pò tëch Kaszëbi, òd jaczich Òskôr w prosti linijë pòchôdô. Za sztérk przësłôlë Pòlôsze Adalberta z Pradżi. Nen przëszedł z krziżã ë òstôł przez Kaszëbów ë Prusów seczérą zaszlachtowóny. Stało sã to w rëbôcczi wsë, a na wies mia miono Gyddanyzc. Z  Gyddanyzca stôł sã Danczik, z Danczika stôł sã Dantzig, co sã pózdzé Danzig pisôł, a dzysô nazëwô sã Danzig Gdańsk.

Nigle do tegò pisënkù je doszłé, przëszle pò Kaszëbach pòmòrańsczi ksyżëcë do Gyddanyzca. Ti mielë miona jakno: Subislaus, Sambor, Mestwin ë Swantopolk. Z ti wsë stôł sã gardk. Tedë przëbëlë dzëczi Prusowie ë zniszczëlë kąsk nen gard. Tedë przëbëlë z dalek Brandenbùrgòwie ë zniszczëlë tak samò kąsk. Téż pòlsczi Bòlesław chcôł perznã zniszczëc, a Krzëżôcë mielë tak samò starã ò to, bë ne wprowôdzoné pòprôwczi zniszczeniów, stałë sã pòd krzëżôcczim mieczã znôwù widzałé.

Nagóniôjąc jigra w zniszczenia ë òdbùdowëwania, zmieniwôlë sã terô przez stalata pòmòrsczi ksyżëce, krżëżôcczi méstrowie, królowie ë antikrólowie Pòlsczi, brandenbùrsczi ksyżëce, biskùpi z Włocławka. Méstrowié bùdowalni ë rozwôlôrze nazëwôlë sã: Otto ë Waldemar, Bogussa, Heinrich von Plotzke – ë Dietrich von Altenberg, jaczi ricerzczi zómk tam pòstôwił, dze w dwadzestim stolatem, przë placu Hewéliusza, barniła sã Pòlskô Pòczta.

Przëbëlë Husycë, pòdłożëlë tuwò ë tam òdżiń ë wëcopnãłë sã. Tedë wënëkóny òstôlë Krzëżôcë z gardu, wëbórzony òstôł zómk, bò nie chcano ju w gardze niżódnegò zómkù. Gard stôł sã pòlsczi ë nie jachôł na tim lëchò. Król, jaczi tegò dokònôł nazëwôł sã Kazimierz, bëł Wiôldżim przezëwóny ë bëł sënã Władysława Pierszegò. Tedë przëbëł Ludwig, a pò Ludwigù Jadwiga. Na òżenia sã z lëtewsczim Jagiełłą ë przëszëd czas Jagielonów. Pò Władysławie drëdżim przëszëd Władysław trzecy, tedë znôwù Kazimierz, jaczi nié miôł równak za wile chãcë le ë tak trzënôscë lat dobré dëtczi gduńsczich kùpców w wòjnie z Krzëżôkama zbrëkòwôł. Jan Olbracht zajimôł sã w procëmnocë Turkama. Pò Aleksandrze nastãpił Zygmunt Wiôldżi téż Zygmuntã Stôrym zwóny. Pò rozdzélu w ksążkach historëcznëch ò Zygmnuncie Augusce przëchôdô rozdzél ò Stefanie Batorym, jaczégò miono Pòlôsze chãtno swòjim pasażersczim òkrãtom dôwôją. Nen òblégôł, òstrzelëwôł gard przez długszi czas – jakno mòże przeczëtac -, nie pòrôdzëł równak gò dobëc. Tedë przëbëlë Szwédzë ë prowôdzëlë sã téż tak samò. Ti mielë przë òbleganiém gardu tëli szpôsu, że pòwtôrzôlë to zarô cziles razë. Widzała sã téż w tim czasu Hòlandczikóm, Dëńczëkóm, Anielczikóm Gduńskô Hôwinga tak baro, że wielu cëzyńczim kapitanóm bôtów, co krziżowôłë sã na gduńsczi redze, ùdało sã stac mòrsczima herojama.

Mir w Òlëwie. – Jak piãkno ë spòkójno to zwãczi. Tuwò dozdrzôlë wiôldżi mòcôrze pierszi rôz, że krôj Pòlôchów pëszno sã do pòdzélënkù nadôwô. Szwédzë, Szwédzë, jesz rôz Szwédzë – szwédzczi szuńc, szwédzczi napitk, szwédzczi skòk. Tedë przëbëlë Ruscë ë Saksowie, bò bënë gardu sã pòlsczi król Stanisław Leszczyński tacëł. Przez tegò jedińczegò króla òstało tësąc òsemset bùdinków zniszczonëch, a jakno ju nen biédny Leszczyńsczi do Francësczi ùcëkł, bò tam jegò zãc Ludwig mieszkôł, mùszëlë mieszkańcë gardu milión zapłacëc.

Tedë òstôła Pòlskô trzë razë pòdzelonô. Prësôcë przëszlë nié wòłóny ë przemalowôlë na wszëtczich brómach gardu, pòlsczégò królewsczégò òrła swòjim ptôchã. Jesz miôł szkólny Johanes Falk bez mała tëłi czasu, bë gòdową spiéwã “O du fröliche…” ùsôdzëc, tedë przëbëlë Francuzë. Generala Napòleóna zwôł sã Rapp ë temù mùszëlë Gduńsczanié, pò biédnym òbléganiém, dwadzësca milionów franków wëgrzmòcëc. Że francësczi czas strôsznym bëł, nie je mùsz temù nie dôwac wiarë. Derowôł òn le blós sétmë lat. Tedë przëbëlë Ruscë ë Prësôcë ë òstrzëlôlë wëspã spikrzów aż do òdżinia. To bëł kùńc Wòlnegò Gardu jaczi sã Napòleón ùdbôł. Znowa nalëzlë Prësôcë mòżnotã bë swòjegò ptôchã na bramach gardu malowac, sprôwilë to téż chùtkò ë òsadzëlë wprzód na prësczi ôrt 4. regiment grenadiérów, 1. brigadã artilerëji, 1. òddzél sapérów ë 1. regiment hùzarów przëbòczny gwardëji. Blós timczasowò trzëmôłë sã we Gduńskù 30. regiment piechtôrzów, 18.  regiment piechtôrzów, 3. piechtny gwardëjsczi regiment,  44. regiment piechtôrzów ë regiment fizëliérów numero 33. Zato wëcopnął sã znóny regiment piechtôrzów numero 128 dopiérze w tësąc dzëwiãtset dwadzestim rokù. Bë nick nie przepùszczëc, szło ùczëc, że òb czas prësczégò czasu rozszerzoné òstałë 1. brigada artilerëji do 1. òddzélu fòrtecznegò ë do 2. òddzélu piechtôrzów pòrenkòwòprësczégò regimentu artilerëji numero 1. Do tegò dochôdô jesz regiment piechtny artilerëji numero 2, jaczi pózdzé zastãpiony òstôł przez piechtny regiment artilerëji numero 16. Za  1. regimentã hùzarów przëbòczny gwardëji przëszëdł 2. regiment hùzarów przëbòczny gwardëji. Zato òstôł sã 8. regiment ułanów blós na krótkò w mùrach gardu stac. Pòza mùrama gardu, w môlu Wrzészcz, skòszarowóny òstôł zôpôdnoprësczi tabòrowi batalión numero 17. W czasu Burckhardtsa, Rauschningsa ë Greisersa dało w Wòlnym Gardze blós zeloną pòlicëjã. To ju bëło w trzëdzestim dzewiątim za Forstera jinaczi. Tedë bëłë wszëtczé cegłowaté kòszarë znôwù fùl wiesołò smiejącëch sã chłopów w ùnifòrmach, chtërni z wszelejaczima barniama żonglowôlë. Terô bë szło wërechòwac, jak ne karna sã nazëwôłë, chtërné òd trzëdzestegò dzewiątegò do czterdzesce piątegò we Gduńskù ë òkòlim bëłë abò we Gduńskù do Pòlôrnegò Mòrza òstałë zamùstrowóné. To równak òstôwił Òskar ë rzeczë prosto: tedë przëbëł, jak ma sã dowiedzelë, marszałk Rokosowsczi. Nen przepòmniôł sã, zdrząc na nen nie zbùrzony gard, ò swòjich wiôldżich midzënôrodnych pòprzédnikach, òstrzelôł wprzód wszëtkò do òdżinia, bë ti co pò nim przëszlë mògle sã w òdbùdowie wëładowac.

Ò dzywò przëbëlë terô pò Rusczich nie Prësôcë, Szwédzë, Saksowie czë Francuzë, przëbëlë Pòlôszë.
Z aczi-pakama przëbëwôlë Pòlôszë z Wilna, Białegòstokù ë Lwòwa ë szëkôle za mieszkaniama. Do naji przëszed Wasta, co sã Fajngold nazëwôł, przejął zarô kòlonialny króm, pòkôzôł swòji białce Lubie, jakô dali niewidzałą òstała ë nie dôwôła òdpòwiesców, dzesãtną wagã, zbiérnik na nôftã, sztangã na wùrsztã z mòsągù, pùstą kasã ë wësok ùredóny rezerwë w sklepie. Maria, jaką òn zarô jakno przedôwôczkã wzył zajił ë swòji wëimaginowóny białce Lubie bòkadno w słowa przedstôwił, pòkôzała Wascë Fajngoldowi najegò Matzeratha, chtëren  leżôł ju òd trzech dniów pòd celtową deką w sklepie, bò më bez tak wielu Rusków, co na sztrasach wszãdze kòła, maszinë do szëcô ë białczi wëpróbòwôlë, nie dôle radë gò pòchôwac.

© Nen wëjimk je chrónionô ùsôdzkòwim prawã.
Dolmaczënk dlô czësto edukacjowich célów: Mark Kwidzińsczi